Hazal Yalın
Haftanın seçkisi dört yazıdan oluşuyor. Birincisi, geçen hafta da bir evvelki yorumunu çevirdiğim, Kommersant’ın radyosu “Ъ FM” kıdemli yorumcusu Dmitriy Drize’nin Türkiye’de yaklaşan seçimlerle ilgili kelamları. Kommersant değerli bir gazete, “Ъ FM” de değerli bir radyo; üstelik Kommersant’ın radyonun bant dökümünü sütunlarına taşıması çok rastlanan bir uygulama değil. Drize bir sefer daha, muhalefetin bilinmezliğinin yarattığı tasayı vurguluyor.
Rusya’nın yeni dış siyaset evrakını oldukça uzun bir dizi yazı ile yorumlamış ve orada, “müttefiklik alakasının ileride, mesela Abhazya yahut Transdinyester üzere ülkeleri de kapsayabileceğini” belirtmiştim. Svobodnaya Pressa da birebir görüşte; şu kuralla ki, bütün başka vasıtalar tükendikten sonra.
İnterfaks, Rusya’nın hububat mutabakatını uzatmak için getirdiği 5 kaidesi yazıyor. Aslında mutabakat mart ayında uzatıldığında, bunun son olduğu gereğince açıktı; keza uzatma için kurallar da tekraren belirtilmişti. Lavrov-Çavuşoğlu görüşmesinde sorun tekrar gündeme geldi ve aşikâr ki görüşmeler bir sonuç vermedi; bu birebir vakitte Rusya’nın hükümete takviye için muahedeyi uzattığını ilan edeceği savını da çürütmüş oldu.
Son yazı, geçtiğimiz ay Moskova’da yapılan Afrika-Rusya konferansıyla ilgili. Yazı, “Rusya Federasyonu Silahlı Kuvvetleri Gazetesi” altbaşlığıyla yayınlanan Krasnaya Zvezda’da çıktı. Rusya’nın Afrika gündemi, yalnızca Rusya’nın dış siyasetinde bir açılım değil, tıpkı vakitte direkt Sovyet geçmişini hatırlattığı ve dahası ona dayandığı için ideolojik tesirleri de olan global bir gündem. Daha evvel farklı yerlerde durmuştum bunun üzerinde; aşikâr bir altüst oluş potansiyeli taşıyor, dikkatle takip etmek gerek.
‘O gidince ne olacağı tam bir bilinmezlik’
Vladimir Putin yakın vakitte, kesin olarak söylemek gerekirse cumhurbaşkanlığı seçimlerine kadar Türkiye ziyaretinde bulunmayacak. Erdoğan da oy verme gününe kadar Rusya’ya gelmeyecek. Akkuyu nükleer santralinin yakıt yüklemesine gelince, Rusya liderinin katılması hâlâ mümkün, ancak online olarak.
Türkiye önderinin gündemi diğer; seçimleri kazanması gerekiyor. Anketler muhalefetin aşikâr bahtı olduğunu gösteriyor, zafer de farklı cinsten olur, diyelim ki rakibine büyük bir fark atarak kesin bir zafer yahut mesela iki çeşitte. O vakit siyaseti değiştirmek, uzlaşmalara gitmek gerekir.
Erdoğan’ın rakipleri öncelikle ülke içindeki durumun stabilizasyonunu en değerli misyonları olarak görüyorlar. Kozları, mevcut önderin eski Osmanlı ihtişamına, Türk tarzı dizleri üzerinde doğrulmaya kendini fazla kaptırmış olması; sıradan halka, onun kaygılarına ve hasretlerine gelince, mevcut önder büsbütün unutmuş değil lakin bunu tali saymış üzere, yani global sıkıntılar çözülürken yemeği, marketlerdeki fiyatları düşünmeye vakti yok.
Neticede toplumsal sıkıntı denen şeyin biraz boşlandığı ortaya çıktı. Türk seçmeni ise, görüyorsunuz ya, her vakit birebir fikirde değil. Diğer birçok halk üzere bu seçmen de az çok düzgün yaşamak istiyor, öncelikle aslında pek de bariz olmayan genel devlet vazifelerini değil kendini düşünüyor. Lakin ne yapacaksın, siyasetçilerin seçim vakitlerinde bazen bütün bunları da hesaba katması, sıradan yurttaşların isteklerini şu ya da bu derecede karşılaması gerekiyor.
Peki ya Rusya? Olay şu: Amerika kendiyle meşgulken, bizi rahatsız etmezken, her şey yolunda. Ancak Türkiye sıkıntısında diğer türlü. Erdoğan’la uzlaşmaya varırsın, varmazsın, neyse; fakat o gidince ne olacağı tam bir bilinmezlik. Ve bazen daha da berbatı: karşında apaçık düşmanın olsun, fakat bildiğin, incelediğin düşmanın olsun. (D. Drize / Kommersant, 11 Nisan)
‘Bütün öbür yollar kapanırsa Rusya Transdinyester’i tanıyabilir’
Rusya 30 yıl boyunca Transdinyester’i de jure desteklese de de facto tanımadı. Olağan, batıyla hengame etmek istemiyordu. Herhalde Transdinyester’in tanınması, ona bir atak halinde, yani Güney Osetya senaryosunun tekrarında mümkün olabilirdi. Tansiyonun tırmanmasına karşın şimdi bu türlü bir şey yok.
Transdinyester ile ortak sonumuz yok, ortamızda Ukrayna var. Ukrayna’nın, bilhassa de Odessa oblastinin geleceği soru işareti olsa bile özel askeri harekât koşullarında Transdinyester Moldova Cumhuriyeti (PMR) ile bağın nasıl kurulacağı bilinmeyen. …
Stratejik Kalkınma Fonu Uzman Heyeti Lideri siyaset bilimci İgor Şatrov şöyle diyor:
“Söze, 17 Eylül 2006’da PMR’de bir referandum olduğuyla başlayalım. PMR halkı iki soruya karşılık verdi: ‘PMR’nin bağımsızlık çizgisini ve Transdinyester’in ileride Rusya Federasyonu’na hür iştirakini destekliyor musunuz?’ ve ‘PMR’nin ileride Moldova Cumhuriyeti bünyesine katılmasıyla bağımsızlıktan vazgeçmesini mümkün görüyor musunuz?’ Bilindiği üzere birinci soruya Transdinyesterlilerin yüzde 97,1’i evet, yüzde 2,3’ü hayır; ikinci soruya ise PMR yurttaşlarının yüzde 3,4’ü olumlu, yüzde 94,6’sı olumsuz karşılık verdi. … PMR’nin yarım milyonluk nüfusunun neredeyse yarısının Rusya pasaportu taşıdığını da hatırlarsak, pek çok Transdinyesterlinin yalnızca mantalite değil de jure olarak da yurttaşlarımız oldukları anlaşılır. Rusya devleti onları savunmakla yükümlüdür. …
Rusya PMR’yi tanıyabilir ve bunu kuvvet yoluyla sağlayabilir mi? Bence bu mümkün ve devletimizin dış siyaset konseptiyle çelişmez. Fakat, dediğim üzere, lakin bir son önlem, sonuncu adım olarak ve krizden çıkışın bütün başka yolları tükendikten sonra. Korkarım ki bu durumda askeri aksiyonlar yalnızca PMR topraklarında kalmaz, Moldova toprakları dışında kalamaz.” … (V. Bukarskiy, İ. Şatrov / Svobodnaya Pressa, 12 Nisan)
‘Hububat muahedesinin uzatılmasının 5 şartı’
Rusya Dışişleri Bakanlığı, hububat mutabakatının 18 Mayıs’tan sonra beş “sistemsel” sorunda ilerleme olmazsa uzatılmayacağını açıkladı.
Açıklamada şöyle deniyor:
“Tutumumuzu teyit ediyoruz: şayet 5 ‘sistemsel’ sorunun çözülmesine yönelik bir gelişme olmazsa 18 Mayıs’tan sonra ‘Karadeniz inisiyatifinin’ daha da uzatılması hakkında konuşulması mümkün değildir. Bu sorunlar: Rosselhozbank’ın SWIFT sistemine dahil edilmesi; tarım makineleri, yedek modül ve servis hizmeti tedarikine tekrar başlanması; sigorta ve reasürans sınırlamalarının iptali artı limanlara giriş yasağının kaldırılması; Togliatti-Odessa amonyak boru sınırının tekrar faaliyete açılması.”
“Hububat anlaşması” İstanbul’da 22 Temmuz 2022’de bağıtlanmıştı. BM, Rusya, Türkiye ve Ukrayna’nın iştirakiyle iki evrak imzalanmıştı: üç Ukrayna limanından (Çernomorsk, Odessa ve Yujnıy) hububat ihracatı için koridor açılması, keza Rusya besin ve gübre eserlerinin ihracatı önündeki manilerin kaldırılması. İnisiyatifin geçerlilik müddeti 2022 Kasım’ında 120 günlüğüne uzatılmıştı. Keza, geçerlilik mühleti 18 Mart’ta sona ermiş, ancak “hububat anlaşması” 60 gün daha uzatılmıştı.
Rusya dışişlerinin açıklamasında şöyle deniyordu:
“Rusya ve BM’nin yerli tarım eserleri ihracının normalleştirilmesine yönelik memorandumunun hayata geçirilmesinde ilerleme olmaması nedeniyle Moskova uzatma müddetini 60 güne, yani 18 Mayıs’a kadar kısaltma kararı almıştır.” (İnterfaks, 13 Nisan)
‘Afrika Sovyet geçmişinin anılarını gizli tutuyor’
Mart ayında yapılan “Çokkutuplu Dünyada Rusya-Afrika” başlıklı parlamento konferansı… kısmen tarihi bir nitelik taşıyordu. Afrika kıtasındaki ülkelerle en etkin bağlarımızın olduğu ve uzmanlarımızın orada onlarca çeşitli tesiste çalıştıkları Sovyetler Birliği vakitlerinde bile Moskova’da kıta devletlerinin ezici çoğunluğunun katıldığı bu türlü bir memleketler arası temsil olmamıştı. Konferansa 40’tan çok devletin temsilcileri katıldı. Bilhassa şuna dikkat çekerim: bu, dünyadaki durum özel bir gerginlik gösterdiği bir anda bu gerçekleşti. Ukrayna’daki olayları mümkün olduğunca uzatmaya çalışan batı, birebir vakitte da Rusya’nın milletlerarası tecridini sağlamaya çalışıyor. Batının temsilcileri sıkıntıyı güya gezegendeki ülkelerin birden fazla Rusya’yı kınıyormuş üzere göstermeye çalışıyorlar. Lakin, birincisi, konferansa iştirakçilerin sayısı bile kendi başına kâfi. İkincisi, bunlar eski sömürgeci metropollerin tehdit, şantaj ve provokasyonlarına teslim olmadılar ve Rusya Federasyonu ile fiilen dayanışmalarını tabir ettiler. …
Rusya yeni yüzyılda Afrika’ya dönüşünü ilan etti. Ve bu dönüş kıtada geniş bir dayanak buldu. Şaşırtan da olsa Afrika orada okullar, elektrik santralleri, hastaneler inşa ettiğimiz, yeni faydalı mineral madenlerinin geliştirilmesine yardımcı olduğumuz, uzmanları eğittiğimiz Sovyet geçmişimizin münasebetlerine dair anılarını bugüne kadar gizli tutmuşlar… Bu âlâ işler halkların tarihi belleğinden uçup gitmemiş.
Günümüzde Afrikalılar, Rusya’nın onlara egemenliklerini güçlendirmelerinde, öbür dış oyuncuların bağımlısı durumuna düşmemelerinde yardıma hazır olduğunu gördüler. …
Kıta şimdi büsbütün incelenmemiş olan devasa doğal kaynaklarıyla, bir buçuk milyarlık nüfusuyla bugün özel bir kıymet taşıyor. Büyük bir süratle gelişiyor, türlü emtia için çok güçlü, ödeme yeterliliğine sahip bir pazar haline geliyor. …
Rusya bir büyük güç olarak kenarda kalamaz. Üstelik de ülkemizin Afrika’da çok âlâ bir prestiji var. Bizim sömürgeci geçmişimiz yok, biz hiçbir vakit doğal kaynakların yağmalanmasıyla uğraşmadık. Vladimir Putin’in demin andığım konferansta söylediği üzere, Afrika halklarının kahramanca bağımsızlık gayreti vakitlerinden beri herkes, Sovyetler Birliği’nin Afrika halklarına sömürgeciliğe, ırkçılığa ve apartheide karşı ne kadar kıymetli bir takviyede bulunduğunu, pek çok ülkeye egemenliklerini kazanmalarında ve savunmalarında nasıl yardım ettiğini, savunma kapasitelerinin güçlendirilmesinde, ulusal iktisatların temellerinin atılmasında, takımların hazırlanmasında devamlı bir dayanak sunduğunu biliyor. … (V. Tetyokin / Krasnaya Zvezda, 14 Nisan)